Έχει έρθει η ώρα να μετρηθούν οι Ευρωπαίοι
Έτος απογραφής πληθυσμού στην Ευρώπη εν μέσω πανδημίας: Γιατί αναμένεται να είναι γεμάτη εκπλήξεις
Στην Ελλάδα η φετινή απογραφή του πληθυσμού και κατοικιών θα πραγματοποιηθεί ηλεκτρονικά και όπου αυτό δεν είναι δυνατό, η συλλογή στοιχείων θα γίνει με συνέντευξη τηλεφωνικά ή με φυσική παρουσία, τηρώντας τα απαραίτητα μέτρα.
Έχει έρθει η ώρα να μετρηθούν οι Ευρωπαίοι. Κάθε δέκα χρόνια οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες πραγματοποιούν την απογραφή του πληθυσμού, συνήθως σε χρονιές που λήγουν σε “1”. Φαίνεται ότι η παράδοση αυτή ξεκίνησε από τη Βρετανία, το 1801, και η δική της απογραφή θα πραγματοποιηθεί (εκτός από τη Σκωτία) το Σαββατοκύριακο που έρχεται. Πριν την πανδημία δεν υπήρχαν και πολλές εκπλήξεις. Φέτος, χάρη στην κρίση, θα υπάρξουν και εκπλήξεις και προβλήματα.
Σε όλες τις χώρες αναμένεται να καταγραφούν περισσότεροι θάνατοι στη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Λιγότερα παιδιά γεννήθηκαν. Πολλοί εργαζόμενοι από άλλες χώρες και ξένοι φοιτητές επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Είναι πιο δύσκολο να πραγματοποιηθεί η απογραφή λόγω των μέτρων περιορισμού και τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν θα είναι πιο δύσκολο να ερμηνευτούν, σημειώνει το περιοδικό The Economist.
Κάποιες χώρες, όπως η Ολλανδία, δεν πραγματοποιούν πλέον επίσημη απογραφή, αλλά βασίζονται σε διάφορες τράπεζες δεδομένων για να καταλήξουν στις εθνικές στατιστικές. Οι περισσότερες χώρες ωστόσο, εξακολουθούν να θεωρούν τη διαδικασία απαραίτητη και τα στοιχεία που συλλέγονται από βάσεις δεδομένων και ηλεκτρονικές δηλώσεις απογραφής απαιτούν συχνά προσωπικό που θα χτυπήσει πόρτες ώστε να τα ελέγξει και να τα επιβεβαιώσει. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον απίθανο να συμβεί, οπότε αρκετά κράτη, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία και η Σκωτία, μεταξύ άλλων, έχουν αναβάλει την απογραφή για το επόμενο έτος.
Οι δημογραφικές τάσεις
Μέχρι την πανδημία, οι δημογραφικές τάσεις στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ήταν αρκετά όμοιες. Οι Ευρωπαίοι γερνούν και αποκτούν λιγότερα παιδιά. Χωρίς τους μετανάστες ο πληθυσμός των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών είτε θα άρχιζε να συρρικνώνεται σύντομα είτε είχε ήδη αρχίσει να το κάνει. Από το 2012 οι θάνατοι στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ξεπερνούν τις γεννήσεις. Αυτό είναι το μοτίβο στη Γερμανία από το 1972 και στην Ιταλία από το 1993, με εξαίρεση δύο ετών. Ο δείκτης γεννητικότητας στην ΕΕ είναι τώρα 1,53 παιδιά ανά γυναίκα – πολύ χαμηλότερα από το 2,1 που απαιτείται για να παραμένει σταθερός ένας πληθυσμός. Ο χαμηλότερος δείκτης εντοπίζεται στη Μάλτα, μόλις 1,14, και ο υψηλότερος στη Γαλλία, στα 1,83.
Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των χωρών έχει να κάνει με τη μετανάστευση. Οι πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες προσελκύουν μετανάστες από τις φτωχότερες χώρες της Ένωσης, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των πλουσιότερων χωρών να έχει αυξηθεί τα τελευταία 25 χρόνια, παρά τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων, ενώ ο πληθυσμός στις πιο φτωχές χώρες μειώνεται σημαντικά. Ο πληθυσμός της Βουλγαρίας έχει μειωθεί κατά 21% από το 1990, ενώ της Ρουμανίας κατά 17%. Τόσο ανήσυχη είναι η ΕΕ, που από το 2019 έχει ορίσει Επίτροπο για τη δημογραφία.
Η πανδημία έχει διαταράξει όλες αυτές τις τάσεις. Έως τώρα στην ΕΕ έχουν χάσει τη ζωή τους από την Covid-19 περίπου 550.000 άνθρωποι. Πολλοί Ανατολικοευρωπαίοι έχουν επιστρέψει στις πατρίδες τους. Η ύφεση που έχει προκαλέσει η πανδημία δημιουργεί οικονομική ανασφάλεια σε πολλά ζευγάρια και τα ποσοστά γεννήσεων αναμένεται να μειωθούν κι άλλο. Για πρώτη φορά από το 2011 ο πληθυσμός της Γερμανίας δεν έχει αυξηθεί.
Ο ρόλος της μετανάστευσης
Σε αντίθεση με τις γεννήσεις και τους θανάτους, τα δεδομένα σχετικά με τη μετανάστευση είναι πιο δύσκολο να αποτυπωθούν. Ενώ ο πληθυσμός της Γερμανίας απλούστατα δεν έχει αυξηθεί, αυτός της Βρετανίας ίσως να έχει συρρικνωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με στοιχεία του ερευνητικού οργανισμού Economic Statistics Centre of Excellence, η πανδημία ίσως να έδιωξε περισσότερους μετανάστες απ’ όσους το Brexit. Πολλοί απασχολούνταν στην εστίαση, και η εργασία τους απλώς έπαψε να υπάρχει. Λόγω της μαζικής εξόδου πολιτών από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη, ο πληθυσμός της Μεγάλης Βρετανίας εκτιμάται ότι μπορεί να έχει μειωθεί κατά 1,3 εκατομμύρια.
Τα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των μεταναστών που έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους είναι αποσπασματικά. Το think tank European Council on Foreign Relations εκτιμά ότι πάνω από 558.000 Βούλγαροι επέστρεψαν στη χώρα τους από όλη την Ευρώπη στη διάρκεια των πρώτων lockdown, μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου. Οι πρωθυπουργοί της Σερβίας και της Ρουμανίας ανέφεραν ότι 317.000 και 200.000 πολίτες αντίστοιχα γύρισαν πίσω στις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας.
Κάποιοι από αυτούς που επέστρεψαν στην πατρίδα τους έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται από απόσταση, αλλά κανείς δεν γνωρίζει αν αυτό είναι κάτι που θα συνεχιστεί και μετά την επιστροφή στην “κανονικότητα”.
Ο ρυθμός της οικονομικής ανάκαμψης θα υπαγορεύσει τα μελλοντικά μοτίβα μετανάστευσης στην Ευρώπη. Αν οι βορειοδυτικές χώρες ανακάμψουν ταχύτερα από τις νότιες και τις ανατολικές, ένα νέο κύμα μεταναστών από τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ιταλία ή την Ισπανία αναμένεται να μετακινηθεί και πάλι σε αναζήτηση εργασίας, ενώ αφήνοντας πίσω μας την πανδημία, οι τάσεις που σημειώνοντας τις δύο τελευταίες δεκαετίες πιθανότατα θα συνεχιστούν.
Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα η φετινή απογραφή του πληθυσμού και κατοικιών θα πραγματοποιηθεί ηλεκτρονικά και όπου αυτό δεν είναι δυνατό, η συλλογή στοιχείων θα γίνει με συνέντευξη τηλεφωνικά ή με φυσική παρουσία, τηρώντας τα απαραίτητα μέτρα. Η διαδικασία αναμένεται να ξεκινήσει τον Μάιο και να έχει ολοκληρωθεί έως το τέλος του έτους.ω
