Γράφει ο Ζήσης Μητλιάγκας, Φιλόλογος
Η πολιτική λειτουργία (πολίτευμα), το ανθρώπινο ήθος και η πρόοδος της κοινωνία
(Μέρος Πρώτο: Στα κλασσικά χρόνια)
Πλάτωνος Μενέξενος: “Η γαρ πολιτεία τροφή ανθρώπων εστί, η μεν καλή, καλών, η δε ενάντια κακών..”
Δηλαδή: Η πολιτική λειτουργία ανατρέφει σωστούς ανθρώπους, ενώ το αντίθετο, δηλ. Η κακή πολιτεία, ανατρέφει κακούς ανθρώπους.
Με άλλα λόγια, το ισχυρότερο παράδειγμα ήθους και σωστής κοινωνικής συμπεριφοράς των πολιτών είναι η σωστή πολιτική λειτουργία, με όσα αγαθά ακολουθούν.
Μάλιστα ο Πλάτων, όπως και ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο που εκφώνησε ο Περικλής (430-29π.Χ), επαναλαμβάνει με άλλη φρασεολογία την ίδια βασική αρχή του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Ότι δηλ. Η Αθήνα των κλασσικών χρόνων προόδευσε σε όλους τους τομείς, διότι το δημοκρατικό πολίτευμα απελευθερώνει, ενεργοποιεί και αξιοποιεί όλο το ανθρώπινο δυναμικό μιας κοινωνίας, εξ ου και η μοναδική πρόοδος. Κύρια χαρακτηριστικά είναι: η ισότητα έναντι των νόμων, η αναγνώριση και η επιβράβευση του κάθε πολίτη, ανάλογα με τις ικανότητες και τις επιδόσεις του, στα πλαίσια πάντα της νομιμότητας (δηλ. αξιοκρατία και όχι ισοπέδωση). Ο σεβασμός στους νόμους δεν είναι τόσο εξωτερική, αναγκαστική επιβολή, αλλά εκούσιος σεβασμός, υπέρτερη ηθική λειτουργία, χωρίς εξαναγκασμό, αλλά από ηθικό χρέος και κοινωνική ευθύνη, για μια πολιτεία μέσα στην οποία μπορεί ελεύθερα και χωρίς περιορισμούς να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του και να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του.
Και βέβαια μια τέτοια πολιτεία, μια κοινωνία όλων των πολιτών, επιβάλλεται να φροντίζει και να προστατεύει τους αδύναμους, για οποιοδήποτε λόγο, πολίτες.
Λίγο αργότερα ένας κορυφαίος της ανθρώπινης σκέψης, ο ρήτορας Δημοσθένης, με έμφαση δηλώνει ότι τα πολιτεύματα δεν κρίνονται από τη θεωρητική τους θεμελίωση, αλλά από τη μορφή ζωής που δημιουργούν και τα αγαθά που παράγουν, ανώτερα ανθρώπινα δημιουργήματα και όχι βέβαια πατάτες και ντομάτες…
Και επειδή στα χρόνια του (4ος π.Χ αι.) βρίσκονταν σε άμεσο κίνδυνο η Δημοκρατία των πολιτών, όπως και έγινε…, τάχθηκε φανατικά αντίθετος με όποιον πήγαινε να την καταλύσει, τονίζοντας πάντα με έμφαση και με πάθος το μεγαλείο του Δημοκρατικού πολιτεύματος, με τη μορφή ζωής που δημιούργησε και την μοναδική άνθιση και ακμή που παρουσίασε σε όλους τους τομείς. Πού να ξέρει ο Δημοσθένης ότι και με το πέρασμα των χιλιετιών εκείνη η άνθιση υπήρξε αξεπέραστη!
Για να επανέλθουμε στον τίτλο αυτού του γραπτού πονήματος, βγαίνει από τα πράγματα άμεσα το συμπέρασμα, ότι η μορφή και η λειτουργία του πολιτεύματος διαμορφώθηκε και διαμορφώνει την προσωπικότητα των πολιτών, το ήθος τους και την προσωπικότητά τους εν γένει, ώστε να μπορούν ελεύθεροι από δεσμά, σε μια κοινωνία με αρχές και αξίες, να ενεργοποιηθούν και να αξιοποιήσουν τις καλύτερες και υψηλότερες δημιουργικές δυνατότητες του ανθρώπινου είδους και για τα ίδια τα άτομα και για το κοινωνικό σύνολο. Μπορεί να υπάρχει στην πράξη υψηλότερο και σπουδαιότερο δίδαγμα από μια τέτοια πολιτική λειτουργία μιας κοινωνίας ανθρώπων;
Και μάλιστα στον Μενέξενο ο Πλάτων, όπως και στον Επιτάφιο, ο Περικλής, τονίζει ξεκάθαρα ότι κύριος της πολιτείας είναι αναντίρρητα ο πολίτης, την δε διαχείριση της εξουσίας την αναθέτει, για ορισμένο χρόνο “τοις αιει δόξασιν αρίστοις είναι…” δηλ. Σε όσους κάθε φορά δημιούργησαν την εντύπωση ότι είναι οι καλύτεροι. Και βέβαιο ο δόξας άριστος είναι, αυτός δηλ. που έδωσε την εντύπωση είναι ο καλύτερος, μπορεί να φανεί ανάξιος της τιμής και της ευθύνης που του έδειξαν οι πολίτες, οπότε, μιας που κυρίαρχος είναι ο πολίτης κι αυτό συμβαίνει μόνο στο Δημοκρατικό πολίτευμα, ο ανάξιος αντικαθίσταται άμεσα και κατά κανόνα τιμωρείται κιόλας.
Και βέβαια και εκείνη η πολιτεία, η άμεση δηλ. Δημοκρατία και παρήκμασε και εξαφανίστηκε για πολλούς αιώνες. Και αυτό έγινε, αρχικά, γιατί επεκράτησαν οι Δημαγωγοί που δυστυχώς τους ακολούθησε, μέσα στην παρακμή και ο ευκολόπιστος και πάντα προδομένος πολίτης. Ύστερα ακολούθησαν τα εξουσιαστικά συστήματα, προσωπικά ή θεοκρατικά, οπότε εκείνη η περήφανη και δημιουργική πολιτεία των ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών έπεσε σε βαθύ σκοτάδι και ακολούθησε οπισθοδρόμηση στα ανθρώπινα για πολλούς αιώνες.
ΥΓ1: Αυτή την πολιτεία της ακμής ο Πλάτων την ονομάζει “αριστοκρατία μετ’ ευδοξίας πλήθους” δηλ. Επικράτηση των αρίστων με τη σύμφωνη θετική γνώμη του Λαού. Οπότε ένας βαθυστόχαστος φίλος μου ο Πασχ. Φλαμούρης, βρήκε σ’ αυτή τη φράση του Πλάτωνα τη λύση του προβλήματος που είχε για τον προσδιορισμό της αριστοκρατίας, που είναι θιασώτης. Αριστοκρατία με Δημοκρατικό τρόπο είναι η καλύτερη εγγύηση προκοπής για ένα λαό.
ΥΓ2: Στο δεύτερο μέρος θα γίνει λόγος γι αυτές τις αρχές και λειτουργίες στην σύγχρονη Ελλάδα.
