8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας
Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας: Λογοτεχνία, μια γυναικεία υπόθεση Αντιγόνη – Πάπισσα Ιωάννα – Σιμόν Ντε Μποβουάρ
Γράφει η Φωτεινή Σίμογλου
Στις 8 Μαρτίου τιμούμε τις γυναίκες που σέβονται διαχρονικά το φύλο τους με τις επιλογές τους. Τη γυναίκα που κατά τον Μπαλζάκ, τα γνωρίζει όλα από ένστικτο. Τη γυναίκα που κατά τον πρεσβύτερο Δουμά, ποτέ δεν είναι πιο δυνατή, όσο έπειτα από μιαν ήττα. Τη γυναίκα που κατά τον Κλωντέλ, θα αποτελεί τον αιώνιο κίνδυνο του παραδείσου.
Με αφορμή το όγδοο ξημέρωμα της άνοιξης, την Παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας, εξετάζουμε λογοτεχνικές ηρωίδες των οποίων το αποτύπωμα έμεινε αναλλοίωτο για να μας θυμίζει πως είναι παράξενο πράγμα η γυναικεία καρδιά, πως από τις εκατό μεζούρες θάρρους που έπεσαν στη γη, οι γυναίκες πήραν τις ενενήντα εννέα, και πως είχε δίκιο εντέλει η Μποβουάρ όταν διατυμπάνιζε πως γυναίκα δε γεννιέσαι, αλλά γίνεσαι.
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι ένα αποφασισμένο θηλυκό. Όταν αλληλοσκοτώθηκαν τα αδέλφια της, Ετεοκλής και Πολυνείκης, ο θείος τους, ο Κρέοντας διέταξε να παραμείνει άταφος ο προδότης Πολυνείκης. Η Αντιγόνη δεν έμελλε να παραμείνει με τα χέρια σταυρωμένα. Θα τον οδηγούσε στην τελευταία του κατοικία, παρά το μένος Θεών και ανθρώπων. Δεν θα δίσταζε να συγκρουστεί με τον Κρέοντα και να αποδείξει ότι δεν είμαστε παρά οι επιλογές μας, ότι το Σωστό είναι σωστό ακόμα κι αν όλοι είναι εναντίον του, το Άδικο άδικο ακόμα κι αν όλοι είναι υπέρ του και ότι μια γενναία γυναίκα σαν αυτή, θυμίζει τριαντάφυλλο: παρόλο που τα ροδοπέταλα πέφτουν, τα αγκάθια μένουν.
Η Αντιγόνη αποτελεί σύμβολο πυγμής και ψυχικής δύναμης. Είναι μια γυναίκα που δεν περιμένει από κανέναν να της εκχωρήσει δύναμη. Την κερδίζει με το σπαθί της. Είναι μια γυναίκα σαν όλες αυτές που καθημερινά παλεύουν για την οικογενειακή αξιοπρέπεια και ασφάλεια, και που όταν πράγματα πηγαίνουν άσχημα, αρνείται να πάει μαζί τους. Τόσο απλά. Τόσο δίκαια. Τόσο αποφασιστικά.
Μια γυναίκα που αρκετούς αιώνες αργότερα δεν λογάριασε τον κίνδυνο, ήταν και η Πάπισσα Ιωάννα, η εφευρετικότερη και παρεξηγημένη ηρωίδα του Εμμανουήλ Ροΐδη. Η Ιωάννα προσποιούμενη τον άνδρα, αναρριχάται στην ιεραρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, και λαμβάνει το αξίωμα του Πάπα. Ο συγγραφέας, κόντρα στον ρομαντισμό της εποχής του, σατιρίζει και καυτηριάζει καθετί που θεωρεί αξιοκατάκριτο.
Ο δυναμισμός της πρωταγωνίστριάς του, η ανάγκη της να γεμίσει από εμπειρίες και να κερδίσει μάχες για λογαριασμό δικό της αλλά και της ανθρωπότητας, είναι πειστήρια ότι πρόκειται για μια γυναίκα που σε ανδροκρατούμενες κοινωνίες, στέκεται στα πόδια της. Κατακεραυνώνει με τον τρόπο της αυτούς που τάχα υπηρετούν το Θεό, μα κουβαλούν σκυθρωπά πρόσωπα και κρύες καρδιές. Συνδυάζει επανάσταση και μοναστική ζωή, και θα αποδείξει με τη σειρά της πως τα εμπόδια παραμερίζουν για να περάσει αυτός που ξέρει πού πηγαίνει, πως το ατσάλι, η πέτρα και το σίδερο λυγίζουν σε αντίθεση με εκείνη, και πως ο κόσμος τελικά χρωστά κάθε ορμή για πρόοδο σε ανήσυχα θηλυκά.
Η Τζέιν Έυρ της Σάρλοτ Μπροντέ μοιάζει με γυναίκα που δε διαθέτει τα προσόντα να προσελκύσει μια καλή τύχη. Φτωχή και ορφανή ζει με τη θεία και τον ξάδελφο της, οι οποίοι ξέρουν τον τρόπο να δηλητηριάζουν την ψυχή της αντιμετωπίζοντάς την σαν σκουπίδι. Όλα θα αλλάξουν όταν ο κύριος Ρότσεστερ θα την προσλάβει ως γκουβερνάντα. Η άμαθη και καλοπροαίρετη Τζέιν Έυρ, για την οποία κανένας δε γνωρίζει τι έγκλημα άραγε να είχε διαπράξει για να αξίζει όλα τα γρονθοκοπήματα της ζωής, σύντομα θα ερωτευτεί τον κύριο του σπιτιού, και θα του αποδείξει πως η καλή γυναίκα είναι στολίδι, θησαυρός και ευλογία, πως όλες διαθέτουν κάτι αναντικατάστατο και μοναδικό, και πως η καρδιά της βλέπει καθαρά αυτό που είναι αόρατο στο μυαλό. Παρόλα αυτά, δεν έχει ιδέα για το τι κρύβει ο κύριος Ρότσεστερ όταν θα της ζητήσει να γίνει γυναίκα του. Λίγες στιγμές πριν του πει το ναι, θα μάθει ότι εκείνος είναι παντρεμένος και τότε η θεοσεβούμενη Τζέιν θα βρεθεί για άλλη μια φορά επί ξύλου κρεμάμενη.
Όχι όμως για πολύ, γιατί η μοίρα αγαπά τις γυναίκες που παλεύουν να χτίσουν τη ζωή τους. Έτσι συμβαίνει και με την Τζέιν Έυρ που στο τέλος θα αποδείξει ότι μια γυναίκα της δικής της στόφας, αντέχει στις δυσκολίες και την αβεβαιότητα. Κι όχι μόνο αυτό. Πείθει τους αναγνώστες πως ο άνθρωπος είναι ελεύθερος από τη στιγμή που θα το θελήσει και ότι δεν ήταν μια απερισκεψία της γλώσσας όταν η Κασσιανή είχε κάποτε αποστομώσει για τα καλά τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο με την απάντηση «Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω» («Αλλά και από τη γυναίκα [ήρθαν στον κόσμο] τα καλά [πράγματα]»).
Στις 8 Μάρτη, Παγκόσμια ημέρα που είναι αφιερωμένη στη γυναίκα, μπορούμε να αντιληφθούμε πως η Τζέιν Έυρ, η Πάπισσα Ιωάννα και η Αντιγόνη ήταν γυναίκες αποφασισμένες να τιμήσουν το φύλο τους με τις επιλογές τους. Στη λογοτεχνία όπως και στη ζωή, το μυαλό της γυναίκας είναι εύστροφο και καθαρό. Οι σιωπηλές γυναίκες ακούν προσεκτικά, και την ίδια στιγμή εμπνέουν τους απανταχού συγγραφείς να πλάθουν ιστορίες, τις οποίες ο αναγνώστης είναι πάντα υποχρεωμένος να ξαναδιαβάσει, και μέσα τους να βρει γυναίκες που όταν πέφτουν, θα σηκωθούν. Κυρίως όμως το θάρρος τους έγκειται στην κυριαρχία επί της κάθε ανασφάλειάς τους.
Χρόνια πολλά λοιπόν, σε εκείνες που προχωρούν σα να μην υπάρχουν όρια και συνειδητοποιούν από νωρίς ότι ο άνθρωπος δεν είναι δημιούργημα των περιστάσεων, αλλά οι περιστάσεις δημιούργημα του Ανθρώπου!
Φωτεινή Κ. Σίμογλου
M.ed. Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελληνογαλλικής Φιλίας «Σέρρες-Fosses»
Σύμβουλος Δημοτικής Κοινότητας Σερρών
